Lịch sử Thôi miên: Thời kỳ Cổ đại – Phục hưng

Cùng tìm hiểu về lịch sử thôi miên, với những dấu vết về việc thực hành đã có mặt tại nền văn minh Ai Cập từ 6000 năm trước.

Những con người đầu tiên trên trái đất đã sớm có cảm giác rằng: chúng ta không chỉ được cấu tạo từ xương và thịt. Từ thời tiền sử, người ta đã tìm thấy dấu vết của nghi lễ dành riêng để tôn vinh sức mạnh thiên nhiên, các nữ thần và những vị chúa tể, cùng nhiều nghi lễ mai táng trọng thể. Người ta hy vọng, thông qua những nghi lễ này, họ sẽ được che chở, ban cho những điều tốt đẹp ở cuộc sống trần thế cũng như ở cõi bên kia.

Lịch sử Thôi miên thời cổ đại

Giai đoạn trước Công nguyên

Cuốn sách về cõi Chết của Ai Cập đã có tuổi đời hơn 4.000 năm. Từ thời đó, người Ai Cập đã phát triển được rất nhiều kỹ thuật chăm sóc tinh vi.

Liên quan đến sự trợ giúp qua lời nói, dấu vết đầu tiên đã được phát hiện có niên đại hơn 6.000 năm ở Mesopotamia. Một bản thảo hình chữ nêm của người Sumer đã mô tả các phương pháp chữa bệnh thông qua trạng thái ý thức biến đổi hay trạng thái nhập đồng (Tiếng Anh: trance, Tiếng Pháp: transe). Về sau, các phương pháp này lại được phát hiện trong thế kỉ XIX với Thôi miên Cổ điển, với công lao của bác sỹ Charcot.

Nhiều thế kỷ sau, ở Ấn Độ, Hindu giáo/Ấn độ giáo ra đời, đề xuất các bài tập nội hiện (Tiếng Anh: interiorisation, Tiếng Pháp: intériorisation) gần với tự thôi miên (yoga, thiền định). Trong khi đó, ở Ai Cập, mối quan hệ giữa bộ não và tâm trí đã được nghiên cứu vào 1.500 năm TCN (qua tấm papyrus – Edwin Smith). Tài liệu y khoa đồ sộ nhất của Ai Cập cổ đại, bản papyrus Ebers, mô tả 877 quy trình y tế, trong số đó có các phương pháp và ứng dụng của Thôi miên Trị liệu! Một tấm bia Ai Cập thuộc triều đại thứ 20 (Vua Ramsès II), được khám phá bởi Musès vào năm 1972 và được lưu giữ ở Paris, đã mô tả những gì mà ngày nay chúng ta gọi là một “phiên thôi miên.”

Tìm hiểu “Thế nào là Thôi miên?” tại đây

Từ các thầy cúng, tu sĩ Châu Âu cho đến các pháp sư và phù thủy châu Phi, thổ dân châu Mỹ, châu Úc hay người Inuit, người ta tìm thấy ở khắp mọi nơi các hình thức thực hành chăm sóc, cũng như các nghi thức liên quan đến thế giới của Linh hồn (Spirit/Esprit). Nối tiếp thần thoại Ai Cập về Isis và Osiris, sau này được các học giả của thời Phục hưng mượn lại, những bí ẩn về Eleusis của Hy Lạp dẫn chúng ta đến Pythagore, ngày nay ông được biết đến với định lý nổi tiếng mang tên ông hơn là phép màu ông tìm ra với những con số (mà ông cho chúng là những “phần tử của linh hồn”). Đó là thứ phép màu mà theo ông, có thể giải thích những bí ẩn của cuộc sống.

Pythagore, sinh năm 570 TCN, dạy học trong các ngôi đền của Ai Cập và Phoenicia, đã truyền cảm hứng cho Plato cũng như nhà thiên văn học Kepler. Ta có thể thấy dấu ấn của ông trong khoa học hiện đại, từ vật lý lượng tử đến lý thuyết Siêu dây… và cho đến cả Thôi miên Nhân văn!

Không lâu sau, ở Hy Lạp cổ đại, Socrates nói về terpnos logos như một phương thức giúp thể hiện bản thân bằng những lời nói giúp thả lỏng, dễ chịu. Đặc biệt hơn, chúng có tác dụng đặt mọi người vào trạng thái dễ tiếp nhận và khai mở tinh thần. Là con trai của một bà đỡ, ông tự mô tả mình như một “người hộ sinh cho các linh hồn.”

Plato, mặt khác, mô tả sự vận hành của thế giới trong ngụ ngôn về cái hang nổi tiếng của ông. Trong đó, ông lấy lại khái niệm của các triết gia tiền-Socrates về Những ý tưởng. Đó là thế giới của Toàn thức (Conscience) và Thông tin (Information) mà hiện nay chúng ta đề cập trong vật lý lượng tử!

Vẫn ở Hy Lạp cổ đại, Antiphon của Athens đã viết ngay trên mặt tiền nhà mình rằng ông có sức mạnh “chữa lành bằng lời nói.” Có thể nói, ông đã phát minh ra nghề thôi miên.

Ở Rome cũng như Hy Lạp lúc bấy giờ, ám thị thôi miên được sử dụng trong những ngôi đền chữa bệnh. Các linh mục tại đền Aesculapius thì thầm vào tai những người bệnh nửa tỉnh nửa mê những câu nói chữa lành.

Những thế kỷ đầu sau Công nguyên

Giữa thế kỷ I & III sau CN, xuất hiện những trang viết của cuốn Corpus Hermeticum, trong đó có bản khắc cổ Phiến đá Lục bảo (The Emerald Tablet). Đây được coi là nền tảng của tôn giáo bí ẩn Hermeticism, gây ảnh hưởng lên cả Thuật giả kim, Isaac Newton lẫn C. G. Jung.

Trên toàn thế giới, niềm tin về cuộc sống và cách nó vận hành đã giúp con người hiểu và cải thiện cuộc sống của mình. Mục tiêu, như ngày nay vẫn thế, đó là nhằm đạt được cuộc sống lành mạnh bằng cách tôn trọng các quy tắc Tự nhiên, hoặc những mong muốn được cho là của Thượng Đế.

Với khởi đầu mang tính tôn giáo, những niềm tin này dần được hợp lý hóa trong Tâm lý học với các khái niệm Vô thức, và sau đó là Toàn thức.

Ta không thể bỏ qua các nhà trị liệu trong lịch sử thôi miên mà không nhắc đến Đấng Christ, người có những di sản chi phối hầu hết truyền thống và lịch sử của các nước Tây phương!

Song song với chủ nghĩa thần bí (exoterism/exotérisme) là bộ mặt bên ngoài ta được biết, còn phát triển một nhánh Cơ đốc giáo bí truyền (Christian esoterism/ésotérisme Chrétien), từ những thế kỷ đầu SCN. “Bí truyền” hiểu nôm na là: “từ bên trong” – mối bận tâm ở đây luôn nằm ở việc nghiên cứu ý nghĩa của cuộc sống.

Những cuộn giấy da viết về Sự Ngộ đạo (TP: gnose, TA: gnosis[1]) của Nag Hammadi , được phát hiện vào năm 1945 ở Ai Cập, là một ví dụ của giai đoạn này. Bạn có thể tìm đọc Phúc âm (Evangile) nổi tiếng của Thomas, cuốn sách có thể tiết lộ rất nhiều cho những ai biết cách giải mã biểu tượng.

Thuyết tĩnh tọa (TP: hésychasme, TA: Hesychasm[2]), một nhánh thần bí thuộc chính thống giáo, là một con đường khác tiết lộ về Cơ đốc giáo bí truyền này, nơi con người nỗ lực tìm về cái trung tâm thiết yếu của mình, trái tim, để tìm “kho báu ẩn giấu” nơi thẳm sâu bên trong mình. Chúng ta đang ở năm 1000, với Simeon-nhà-Thần-học-Mới (TP: Syméon le Nouveau Théologien), và cho đến đầu thế kỷ XIV, với Grégoire Palamas.

Lịch sử Thôi miên từ thời Trung cổ

Rồi đến thời Trung cổ, với Cuộc săn tìm Chén Thánh (The Holy Grail).

Một số người xem cuộc chiến như một biểu tượng của cuộc tìm kiếm sự hòa hợp toàn diện về tinh thần, bên trong (bí truyền – esoteric) và bên ngoài (đại kết – TP: œcuménique, TA: ecunemical[3]). Vào năm 400, Thánh Augustine đã viết rằng, theo ông, những người “Gaulois khôn ngoan” nằm trong số những kẻ đã nhận ra “Đức Chúa Trời đích thực và tối thượng là tác giả của sự sáng tạo, của ánh sáng tri thức” và rằng “cũng chính điều này, mà ngày nay được gọi là Kitô hữu, đã tồn tại ở những người cổ xưa (Anciens) và chưa bao giờ ngừng tồn tại kể từ khởi thủy của loài người, cho đến khi chính Chúa Kitô đến, chúng ta mới bắt đầu gọi tôn giáo đích thực tồn tại trước đây là Kitô giáo.” Vì vậy, có một thực tại duy nhất nhưng có nhiều cách để tôn vinh nó, như những gì người Sufis cũng nhắc chúng ta.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của Chén Thánh đã biến mất, cho đến cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX nó mới thịnh hành trở lại trong âm nhạc của Wagner cũng như ở tác phẩm của C.G. Jung, Corbin, René Guénon, hoặc gần đây nhất là Mật mã Da Vinci của Dan Brown!

Cuộc dò tìm ý nghĩa cuộc sống nơi loài người, trong số đó có sức khỏe, hạnh phúc và chìa khóa cho một hy vọng về sự bất diệt của linh hồn, trong thời gian này, đã đi qua những con đường của Giả kim thuật (Nicolas Flamel, 1330-1417). Đây là một môn khoa học cổ đại được cho là xuất phát từ Ai Cập – với bậc thầy khoa học và nghệ thuật, tên Toth – và tất nhiên là cũng từ Hy Lạp – với Phiến đá Lục bảo nổi tiếng của Hermes Trismegistus. Giả kim thuật đặt nhiệm vụ chuyển hóa trái tim con người như chuyển đổi từ kim loại chì tầm thường thành vàng. Nó cũng dựa trên truyền thống Đạo giáo của Trâu Diễn tại Trung Hoa vào thế kỷ IV và liên hệ khá chặt chẽ với Kabbalah của Do Thái.

Trong số các nhà trị liệu của thời kỳ này có Cornelius Agrippa, bác sĩ kiêm nhà du hành vĩ đại người Đức (1486-1535). Ông chính là tác giả của quyển Triết học huyền bí (Occult Philosophy) nổi tiếng. Ngoài ra còn có Paracelsus (1493-1541), một bác sĩ người Thụy Sĩ đã có công đặt nền tảng cho hình thức y học tự nhiên và vi lượng đồng căn trong tương lai.

Isaac Newton đã tìm thấy trong Giả kim thuật một phần nền tảng cho lý thuyết hấp dẫn của ông. Bạn có tin không?

Điều đáng ghi nhớ là từ Ma thuật (TP: la magie, TA: magic), một cách gọi mà hiện nay mang vẻ khá đáng ngờ, đã khai sinh ra cả toán học (Pythagoras), thiên văn học, dược và y học. Những thầy thuốc hiện đại đầu tiên chỉ cần lấy lại những phát kiến của các nhà giả kim lẫn các “phù thủy” hay “ông lang nắn xương” vùng thôn dã thuở xưa và xem như đó là vốn nghề của họ.

Nhưng, ta cùng quay trở lại cuộc hành trình qua thời gian của chúng ta: Kabbalah, văn bản thần bí của Luật Do Thái (Zohar), cũng theo đuổi cùng một mục tiêu khám phá chính mình và Sự sống. Từ những kết luận của nó, ta tìm thấy những công cụ mà ngày nay được giảng dạy trong số các phương pháp trị liệu như Cách tiếp cận Nhân vị trọng tâm (Person Centered Approach), NLP, v.v. Đáng tiếc là không nhiều người biết tới các mối liên hệ với nguồn gốc cổ xưa này.

Giờ chúng ta đến thăm thế kỷ XII, Hồi giáo Sufi/Sufi giáo (TP: le Soufisme, TA: Sufism) đã được khai sinh và tồn tại được hơn 300 năm, phát triển chiều kích bí truyền của kinh Koran.

Với triết lý đại kết, Sufi giáo dạy rằng Chân lý có hàng nghìn khuôn mặt và Nhân loại rõ ràng là một cộng đồng duy nhất, vượt lên sự đa dạng của niềm tin. Mỗi tôn giáo phản ánh một khía cạnh của Đấng linh thiêng. Từ nhiều phương diện, Sufi giáo là truyền thống triết học gần nhất với những ý tưởng hiện đang hướng dẫn cách mà Thôi miên Nhân văn thực hành trị liệu.

…cho đến thời kỳ Phục hưng

Lịch sử thôi miên gắn liền với chiều dài lịch sử nhân loại, bao gồm cả thời kỳ Phục hưng. Giai đoạn này còn được gọi là thời kỳ “Nhân văn“, khi nó bắt nguồn từ một phong trào trí tuệ tại Ý vào thế kỷ XIV, rồi dần dần chinh phục toàn bộ châu Âu vào thế kỷ XVI.

Một số người thấy trong giai đoạn này một khuynh hướng duy vật, tập trung vào con người, là đối cực của tất cả những niềm tin tôn giáo. Nhưng không chính xác là như vậy.

Những đại diện chính của Chủ nghĩa Nhân văn gồm:

• Ficino, một linh mục, người đã phát triển một bước nhảy vọt tinh thần lan rộng khắp châu Âu;
• Lefèvre d’Étaples, nhà thần học và dịch giả Kinh Thánh;
• Erasmus, một tinh thần độc lập và thích châm biếm, đã tìm cách hòa giải giữa Công giáo và những cải cách bằng các công trình của ông về Tân Ước
• Và đặc biệt là Pic de la Mirandole trẻ tuổi, một “học giả vĩ đại, cha đẻ của Kabbalah Kitô giáo, đặc trưng bởi thuyết bí truyền vừa Kitô giáo lại vừa phổ quát, nơi hội tụ những truyền thống bí mật của nhân loại; Pic de la Mirándole diễn giải chi tiết các tiêu chí thiết yếu của bất cứ thuyết bí truyền đích thực nào, đó là: nguồn gốc thiêng liêng của truyền thống, học thuyết siêu hình, tính biểu tượng, tính phổ quát và tính tương thích của nó với những truyền thống của các nền văn hóa khác, tính không thể tách rời giữa thuyết bí truyền với sự trao truyền từ thầy sang trò. “Diễn văn về nhân phẩm của con người” (1486) của ông là một hiến chương đích thực của chủ nghĩa nhân văn, đã tuyên bố thật to và rõ sự ra đời một thế giới mới, nơi con người, thông qua sự tự do của mình, trở nên quý giá và trở thành trung tâm.” (Éric Vinson)

Đây là chủ nghĩa nhân văn lịch sử mà Thôi miên Nhân văn đã xem xét lại và làm mới hơn trong triết lý vận hành của mình!

Hãy làm một cú nhảy thời gian tới năm 1766, gặp Tiến sĩ Franz Anton Mesmer. Ông là đệ tử tâm linh của bác sĩ Paracelsus, cũng là nhà giả kim thuật người Thụy Sĩ. Mesmer trở thành nhà tâm lý trị liệu đầu tiên của thời hiện đại với khái niệm “Từ tính Động vật.”

Đây là những khái niệm đầu tiên tạo tiền đề cho của Thôi miên, Tâm lý học, và cuối cùng, Thôi miên Nhân văn. Đóng góp của Mesmer đã được ghi dấu đậm nét trong lịch sử thôi miên hiện đại.

Vì vậy, bất chấp những kẻ gièm pha, việc thực hành chữa bệnh bằng từ tính của Mesmer là công cụ trị liệu tiên tiến nhất lúc bấy giờ, trở nên thịnh hành ở các vương quốc phương Tây. Tới năm 1841, nhà phẫu thuật người Scotland James Braid đặt cơ sở khoa học về kỹ thuật mà ông sẽ đặt tên là: “Thôi miên.” Phép màu của từ tính đã mở đường cho tâm lý học, mở ra cả cách tiếp cận khoa học cho thôi miên. Liệu pháp này dần dần trở thành sự kết hợp giữa bệnh nhân và nhà trị liệu.

Nhưng trước khi đi đến kết quả này, vẫn còn một chặng đường dài để hiểu về lịch sử thôi miên… cùng tìm hiểu về lịch sử thôi miên giai đoạn cận – hiện đại tại đây nhé!

---

[1] gnosis(noun): knowledge of spiritual mysteries. from Greek gnōsis ‘knowledge’ (related to gignōskein ‘know’).

[2] Hesychasm is a mystical tradition of contemplative prayer in the Eastern Orthodox Church.

[3] ecumenical (adj)
(Từ điển Merriam-Webster)

1a : of, relating to, or representing the whole of a body of churches

b : promoting or tending toward worldwide Christian unity or cooperation

---

ThS Vân Anh dịch, TS Vũ Phi Yên hiệu đính từ nguồn: Viện Pháp về thôi miên Ericksonian và thôi miên nhân văn (IFHE): https://hypnose-ericksonienne.com/en/sinformer/faq/ và Phụ lục 1: Lịch sử thôi miên, cuốn Thôi miên nhân văn: Thay đổi nhờ trạng thái ý thức tăng cường (L’hypnose humaniste : Changez grâce aux états de conscience augmentée), tác giả Olivier Lockert, IFHE, 2013